Tezer Özlü- Çocukluğun Soğuk Geceleri/Yaşamın Ucuna Yolculuk/Kalanlar

"İnsanları öldüren kader, onları görebilmemiz ve gözlerimizi bu cesetlerle doldurabilmemiz için bizi de sorumlu kılıyor. Korku, alışılagelmiş korku, kaçış değil. İnsan, gerçeği kavradığı için utanıyor - işte gerçek önümüzde: Her ceset, sen, ben ya da biz olabiliriz. Arada hiç fark yok. Eğer yaşıyorsak, bunu bir başkasının kirletilmiş cesedine borçluyuz. Bu nedenle her savaş, bir iç savaştır. Her şehit, yaşayan canlıya benzer ve ondan ölümünün hesabını sorar."Cesare Pavese

Kafkaokur'un kapağında Tezer Özlü'nün resmini görünce bir süredir sık sık karşıma çıkan bu "Türk edebiyatının nostaljik prensesi"ni okuma vaktimin geldiğini düşünerek üç kitabını sipariş ettim ve yazılış yıllarına göre okumaya başladım. Aşağıda bu kitaplardan birkaç cümle ile bahsedip altını çizdiğim kısımları sizlerle paylaşacağım.

Tezer Özlü kimdir? Ve gerçekten edebiyatımızın nostaljik prensesi midir? Nostaljik midir pek karar veremedim ama melankolik olduğu kesin. Tezer Özlü, öğretmen anne-babanın 1943 Kütahya doğumlu kızı. İstanbul Fatih'de büyür, Katolik havasındaki Avusturya Kız Lisesi'ne gider fakat bitirmez. On sekiz yaşında intiharı dener. Bir evlilik yapar. Sonrasında yirmidört yaşında manik depresif teşhisiyle beş yıl boyunca İstanbul'da farklı hastanelerin psikiyatri kliniklerine girer, çıkar. İki evlilik daha yapar. Son yıllarını Zürih'te geçirir.

"Tezer Özlü'nün yazdığı kitapları okumak, Tezer Özlü'yü okumak oluyor. Çünkü o, okuyucularına tüm çıplaklığıyla hayatını açıyor." Kafkaokur

Başından geçenleri olay örgüsünün merkezine birey olarak kendini koyarak olayda yer alan kahramanların isimlerini basitleştirerek yorumlarıyla birlikte üzerindeki etkisini tüm yalınlığıyla aktarmaktadır. Sade kelimelerle oluşan fakat karmaşık cümlelerle kurulu bir anlatımı var. En fazla Yaşamın Ucuna Yolculuk kitabını beğendiğimi söyleyebilirim.

Çocukluğun Soğuk Geceleri

Çocukluk ve gençlik anılarından, evliliklerinden bahsediyor. Hayatını, hayatın kendisini ve hayatının kendisine verdiklerini sorguluyor. Başından geçenleri birebir aktarıyor.

"Ölüm düşüncesi izliyor beni. Gece gündüz kendimi öldürmeyi düşünüyorum. Bunun belli bir nedeni yok. Yaşansa da olur, yaşanmasa da. Bir kaygı yalnız. Beni, kendimi öldürmeyi denemeye iten bir kaygı."

"Hiçbir yanlış değişmedi, diye düşünmekten kendimi alamıyorum."

"Yaşam, şimdi ancak kavranılması ve anlaşılması gereken; oysa yaşanması, gerçeğine inilmesi ilerideki yıllara atılan bir yabancı öğe gibi önümüze getirilmiş. Coğrafya derslerine getirilen yerküre gibi. Kimse yaşadığımız mevsimin, günlerin ve gecelerin yaşamın kendisi olduğundan söz etmiyor. Her an belirtilen bir öğretiye, bizler hep hazırlanıyoruz. Neye?"

"Bu kapıların ardına bir kez daha dönmeyeceğimi biliyorum. Böylesi bir sefaleti hiçbir zaman yaşamayacağım. Direnmeliyim. Beni iyileştiren ne şok ne de ilaçlar. Beni iyileştiren, bu kliniklere bir kez daha kilitlenme olasılığının verdiği büyük ve derin korku."

Özlü, Tezer, "Çocukluğun Soğuk Geceleri", Yapı Kredi Yayınları, Mart 2015, İstanbul

Yaşamın Ucuna Yolculuk

Auf den Spuren eines Selbstmords (Bir İntiharın İzinde) adıyla Almanca yazdığı ve 1983 Marburg Yazın Ödülü'nü kazandığı, sonrasında yayımcısı Ferit Edgü'nün önerisiyle Yaşamın Ucuna Yolculuk adıyla Türkçe olarak tekrardan yazdığı, en çok sevdiği üç büyük ustanın hayatlarının izlerini keşif için Avrupa'ya yaptığı iki haftalık yolculuğu ustalardan alıntılarla süslediği, kendi benliğine keşif yolculuğunun anlatısıdır. Filozofca bir üslup kullanıyor, birçok cümlede birşeyler anlamak için birden fazla kez tekrarlamanız gerekiyor. Bu kitabı okurken çoğu kez anlamlı şeyler söylüyor gibi fakat çoğundan pek birşey anlaşılmadığını düşündüm.

"Her sevginin başlangıcı ve süreci, o sevginin bitişinin getireceği boşluk ve yalnızlık ile dolu. Belirsizlikler arasında belirlemeye çalıştığımız yaşam gibi. Sevgi isteği, kendi kendine yaşamı kanıtlama isteği kadar büyük. Belki kendilerine yaşamı kanıtlamaya gerek duymayan insanlar, sevgileri de derinliğine duymadan, acıya dönüştürmeden yaşayıp gidiyorlar. Ya da sevgiyi sevgi, beraberliği beraberlik, ayrılığı ayrılık, yaşamı yaşam, ölümü ölüm olarak yaşıyorlar. Oysa yaşam ölümle, ölüm yaşamla tanımlı. Ama sen. Senin için her beraberlik ayrılış, her ayrılış beraberlik, sevgi sevgisizlik, duyum duyumsuzluğun başladığı an. Birisinin teniyle yan yana olmak, kendi varoluşumu unutmak mı. Ya da daha derin algılamak mı. Kendi varoluşum. Her varoluş kendisiyle birlikte ölümü getirmiyor mu."

"Öylesi bir zaman kesiti içindeyiz. Gelip bizi resim gibi bulan zamanın kesiti."

"Sınırlar kadar hiçbir kısıtlamadan sıkılmadım ve kendi sınırlarım içinde sınırsızlığımı kurdum. Hiç değilse bana özgü bir sınırsızlık, kendi suskum, kendi çığlığımın sınırsızlığı."

"Sordukları zaman, bana ne iş yaptığımı, evli olup olmadığımı, kocamın ne iş yaptığını, ana babamın ne olduklarını sordukları zaman, ne gibi koşullarda yaşadığımı, yanıtlarımı nasıl memnunlukla onayladıklarını yüzlerinde okuyorum. Ve hepsine haykırmak istiyorum. Onayladığınız yanıtlar yalnızca bir yüzey. Ne düzenli bir iş, ne iyi bir konut, ne sizin medeni durum dediğiniz durumsuzluk, ne de başarılı bir birey olmak ya da sayılmak benim gerçeğim değil. Bu kolay olgulara, siz bu düzeni böylesine saptadığınız için ben de eriştim. Hem de hiç bir çaba harcamadan. Belki de hiç istediğim gibi çalışmadan. istediğiniz düzeye erişmek o denli kolay ki… Ama insanın gerçek yeteneğini, tüm yaşamını, kanını, aklını, varoluşunu verdiği iç dünyasının olgularının sizler için hiç bir değeri yok ki. bırakıyorsun insan onları kendisiyle birlikte gömsün. Ama hayır, hiç değilse susarak hepsini yüzünüze haykırmak istiyorum. Sizin düzeninizle, akıl anlayışınızla, namus anlayışınızla, başarı anlayışınızla bağdaşan hiç yönüm yok. Aranızda dolaşmak için giyiniyorum, hem de iyi giyiniyorum. İyi giyinene iyi değer verdiğiniz için. İçgüdülerimi hiç bir işte uygulamama izin vermediğiniz için. Hiç bir çaba harcamadan bunları yapabiliyorum, bir şey yapıldı sanıyorsunuz. Yaşamım boyunca içimi kemirttiniz. Evlenizle. Okullarınızla. İş yerlerinizle. Özel ya da resmi kuruluşlarınızla içimi kemirttiniz. Ölmek istedim, dirilttiniz. Yazı yazmak istedim, aç kalırsın, dediniz. Aç kalmayı dendim, serum verdiniz. Delirdim, kafama elektrik verdiniz. Hiç aile olmayacak insanla bir araya geldim, gene aile olduk. Ben bütün bunların dışındayım. Şimdi tek konuğu olduğum bu otelden ayrılırken, hangi otobüs ya da tren istasyonuna, hangi havaalanı ya da hangi limana doğru gideceğimi bilmediğim bu sabahta, iyi, başarılı, düzenli bir insandan başka her şey olduğumu duyuyorum."

"Bir ülkenin zaferi, diğer ülkenin yenilgisi. Zaferler de, yenilgiler de insan ölüleri üzerinden geçiyor."

"Bütün yaşama cesaretimi ölülerden alıyorum.Anlatılarında yaşadığım ölülerden.Bu kahrolası dünyayı,yaşanır bir dünyaya dönüştürmeyi başarmış ölülerden.Dünyanın ihtiyacı olan,her olguyu vermiş,söylemiş,yazmış ölülerden."

Özlü, Tezer, "Yaşamın Ucuna Yolculuk", Yapı Kredi Yayınları, Mayıs 2015, İstanbul

Kalanlar

Yazarın çeşitli dergilerde çıkan çoğu Almanca sonradan çevirisi yapılan yazıları ve günlüğünden alıntıların bir araya getirilmesiyle oluşan eseridir. Özellikle Son Söz Gibi, bir veda niteliğindedir.

"Ceset, kokmuş ettir. Güzel, ya peynir ne? Sütün cesedi. Durmadan içeriye girip çıkanlar... Klinikte beş ya da on yıl geçirenler, mutfak ya da bahçede çalışmaya hak kazanıyorlar. Geldim. Doğru bahçeye koştum. Ağzıma üç yaprak verildi, zehirlendiğimi sandım. Akşamın yaklaştığının farkına varamadım. Sayısız parçalara bölünüşümü, benimle birlikte dünyanın da parçalanışını anımsıyorum."

"Yaşamım, yazarların acısını aramak oldu. Çocukluğumda Dostoyevski’nin nihilist acısını buldum. Otuzumda Pavese’in intihar acısını. Bugün Berlin’de Peter Weiss’in antianarşizm acısını.

Acıyla bağlantılı mutluluğumdan çok memnunum."

"Sağlıklı kalmak için koşamam. Soluk alayım yeter."

"Kalkacak bir trene binerken, beni artık içinde bulunduğum ülke, gideceğim kent, ineceğim istasyon, bindiğim tren ve kompartımandaki insanlar pek ilgilendirmiyor. Trene binerken ben’in içinde bulunduğu duygu birikimleri ilgilendiriyor. Dış dünya ile tüm bağlantılarımın duygu birikimlerinden oluştuğunu biliyorum artık. Yazı yazmak isteğinin dış dünyaya karşı bir tür savunma olduğunu daha bir algılıyorum. Yaşamın kendisinin yazı yazmaktan çok daha gerçek, çok daha derin olduğunu da biliyorum."

"Ben bendim. Zaman, geçmiş zamandı. Bu zamana, bir kaç anıda eklenmişti. Acılarım vardı, kemerle bağlanmıştım. Acılarım vardı, kendi kendimi kemere bağlı olarak iyileştirmek zorundaydım."

Özlü, Tezer, "Kalanlar", Yapı Kredi Yayınları, Nisan 2015, İstanbul

Listelist'den hakkında yazılmış güzel bir yazıyı da buraya bırakıyorum. Daha fazlasını isteyenler için bulunsun.